2019, springplank voor versterken van onze ambities!
Allereerst wil ik mijn grote waardering uitspreken voor de inzet en prestaties van Herman Koëter en alle comitéleden. Voor mij is het NCad in beeld gekomen bij het uitkomen van het transitieadvies, dat doorpakte op het programma Meer Kennis met Minder Dieren en heeft geleid tot de start van het samenwerkingsverband Transitie Proefdiervrije innovatie (TPI), wereldwijd een novum. Namens ZonMw was ik al actief in dit netwerk, zo werkt ZonMw samen met Stichting Proefdiervrij om middels onderzoeksubsidies innovaties aan te jagen. Het faciliteren van kansdenken en niet focussen op ideologische strijd, dat is ook wel mijn motto. We moeten het samen doen, dat blijft langer dan de anderhalve-meter-samenleving.
Als sociale wezens halen wij mensen immers geluk uit het gemeenschapsgevoel (en dieren horen ook bij die gemeenschap) en dit stimuleert om initiatief te nemen. Dit gemeenschapsgevoel ervaar ik ook bij het NCad en ik zie er dan ook naar uit om de kansen te verzilveren met de uitkomsten van de stakeholdergesprekken van 2019.
Wij kunnen vooral impact realiseren in samenwerking met onze stakeholders. In 2020 gaan we dan ook nieuwe ambities bepalen, om ruimte te geven aan ideeën die impact hebben. Hoe we proefdiervrije innovatie kunnen vergroten binnen de biomedische wetenschap en hoe 3V-beleid verder vorm te geven. Ik hoop samen met alle comitéleden, als NCad, hieraan een betekenisvolle impuls te kunnen geven!
Henk Smid, voorzitter
Stakeholders wijzen de weg
In juli 2018 heeft het NCad besloten om op intensievere wijze stakeholders te consulteren. Eind 2019 is een eerste consultatie met stakeholders afgerond. Met de opgehaalde informatie werd een goed beeld verkregen van de positie van het NCad, de problematiek binnen bepaalde werkvelden en de wensen van betrokkenen. Deze informatie stelt het NCad in staat meer toegevoegde waarde te creëren en in te spelen op actuele ontwikkelingen. Stakeholders gaven ook hun visie op onze werkwijze en rolinvulling en deden suggesties om de impact van ons werk te vergroten.
Concrete punten van ons werk die worden gewaardeerd zijn; de kwaliteit van onze adviezen, onze voorloperrol in Europa, onze kritische en afgewogen stem, onze werkwijze met expertgroepen, de maatschappelijke consultaties en onze laagdrempelige bijeenkomsten.
Uiteraard zijn er ook verbeterpunten benoemd, zoals meer focus op proefdiervrije innovatie, meer aandacht voor bescherming van proefdieren, betere zichtbaarheid en bekendheid, betere nazorg van uitgebrachte adviezen en CoP’s en meer focus op het proefdierveld.
Dat zijn belangrijke punten die we in 2020 en verder zeker zullen oppakken als springplank voor het versterken van onze ambities! Zo willen we met onze stakeholders nog meer betekenis geven aan het beschermen van proefdieren.
Lustrumsymposium
In december hebben we ons 5-jarig bestaan gevierd in de vorm van een lustrumsymposium. Onder de prikkelende titel: ‘Is het 3V-beleid failliet?’ werd door een drietal sprekers, Martin van den Berg, Bernice Bovenkerk en Henk Smid, vanuit verschillende invalshoeken stilgestaan bij dit onderwerp. Het aanwezige gemêleerde gezelschap maakte het mogelijk een scherpe discussie over het gebruik van proefdieren te kunnen voeren. De inbreng van de verschillende deelnemers nemen we mee in onze adviezen.
Streefbeelden Proefdiervrij Onderzoek
In het advies “Transitie naar proefdiervrij onderzoek, over mogelijkheden voor het afbouwen van dierproeven en het stimuleren van proefdiervrije innovatie” introduceerde het NCad eind 2016 de ontwikkeling van streefbeelden voor proefdiervrije innovatie.
Een streefbeeld wordt als volgt gedefinieerd: het omvat heldere transitiedoelen voor het betreffende specifiek afgebakende (sub)onderzoeksdomein (of cluster van domeinen) voor de komende tien jaar, gericht op de transitie naar proefdiervrij onderzoek, bij gelijke of betere onderzoekskwaliteit. In een streefbeeld wordt beschreven wat de mogelijkheden, ambities en noodzakelijke acties zijn om deze transitie te versnellen.
In juni leverde de KNAW twee rapporten op die een eerste streefbeeld over neurowetenschap zouden moeten behelzen. De uitkomsten achtte het NCad echter teleurstellend en niet in lijn met hetgeen het NCad verwacht van een streefbeeld. In de visie van het NCad is voortzetting van de actieve bijdrage van de KNAW aan het samenwerkingsverband Transitie Proefdiervrije Innovatie essentieel om verdere stappen te kunnen maken.
In de domeinen “Onderwijs en Training” en “Cardiovasculair” startten vervolgens een aantal werkgroepen om streefbeelden vorm te gaan geven. De eerste resultaten worden in 2020 verwacht.
In gesprek met de praktijk tijdens Harry Blom-beraden
Harry Blom-beraden brengen experts in het proefdierveld met elkaar in gesprek. Er worden ideeën gedeeld die het dierenwelzijn verbeteren. De deelnemers zijn over het algemeen enthousiast.
Harry Blom richtte samen met andere collega’s het IvD-Platform op voor alle IvD’s in Nederland en werd voorzitter. Hij heeft veel bereikt met het neerzetten van het IvD-Platform. Iedereen kon goed met hem opschieten, hij had altijd de juiste toon, en een hart voor dierenwelzijn. In 2018 zijn we met zijn overlijden een vakkundige mensenmens kwijtgeraakt. Nu zetten we zijn werk en gedachtegoed voort middels Harry Blom-beraden, dit doen we samen met het NCad.
Cindy Kunne, voorzitter IvD-Platform
In 2019 hebben de eerste twee beraden plaatsgevonden en die waren goed bezocht. Er waren meer dan 100 deelnemers per keer. In het eerste beraad in maart spraken we over solitaire huisvesting van proefdieren en in het tweede over pijnbestrijding bij proefdieren. Grote vraagstukken die om blijvende aandacht vragen. Beide beraden krijgen in grotere of kleinere mate ook nog een opvolging, middels een enquête en een dierenartsen-overleg.
Wij zijn trots dat we met Harry hebben mogen werken, en dat we zijn naam mogen gebruiken om deze mooie discussies over dierenwelzijn voort te zetten om zo tot een steeds verfijndere manier van werken met proefdieren te komen. Het volgende overleg staat gepland voor 1 oktober 2020 en zal gaan over het effect van dag-nacht- ritmes op onderzoeksresultaten. We verwachten wederom een volle zaal. Aanmelden kan na de zomer via de website van het NCad. Hierover kan je ook lezen in een volgende nieuwsbrief van DALAS, de nationale vereniging voor ‘laboratory animal science’ waar het IvD-platform deel van uit maakt.
In Europa
Op 28 februari kwam de werkgroep van Europese Nationaal Comités (NCs) op uitnodiging van de Zweedse NC bijeen in Stockholm. Belangrijkste vraag bij deze bijeenkomsten is hoe de NC's elkaar kunnen versterken. Reineke Hameleers heeft namens het NCad een klein onderzoek gepresenteerd dat het NCad heeft uitgevoerd onder de NC's. Er is gevraagd naar de inbedding in het stelsel, de samenstelling, wat het NC de afgelopen vijf jaar heeft gedaan en wat de plannen zijn voor de komende jaren. Zo konden de NC's bij elkaar in de keuken kijken en ideeën opdoen over wat zij kunnen aanpakken. Daarnaast heeft Herman Koëter (voormalig voorzitter) kort de stand van zaken toegelicht van de transitie naar proefdiervrij. Het plan was om in het najaar opnieuw bij elkaar te komen in Rome. Deze bijeenkomst is niet doorgegaan. De volgende bijeenkomst wordt door en in Duitsland georganiseerd in het najaar van 2020.
Een aantal leden van het NCad bezocht vanuit hun eigen organisaties het congres 2019 van de Federation for Laboratory Animal Science Associations (FELASA) in Praag.
Biotechnische dagen
Monique Janssens “Geweldig hoe iedereen kennis deelt tijdens de Biotechnische Dagen. Ik deed er weer talloze nuttige ideeën en contacten op, die ik natuurlijk meeneem in mijn werk voor het NCad.”
Tijdens het grootste Nederlandse evenement voor biotechnici, de Biotechnische dagen, was ook het NCad present. Voorafgaand aan dit congres werd zoals gebruikelijk een dag voor Intanties voor Dierenwelzijn (IvD’s) georganiseerd. Op deze IvD-dag is op initiatief van het NCad een drukbezochte workshop over ongeriefbeoordeling gegeven. Hiertoe zijn een drietal leden van FELASA als workshopleider naar Nederland gehaald. Het rapport dat ten grondslag ligt aan deze en andere workshops over ongeriefbeoordeling wordt in 2020 door het NCad vertaald en gepubliceerd op de website . Het NCad heeft het voornemen om samen met het IvD-Platform meer workshops als vervolg hierop te organiseren.
In de maak, CoP’s zebravissen en peri-operatieve zorg
Wim de Leeuw “CoP’s zijn bij uitstek geschikt om de 3V’s handen en voeten te geven. Ze zijn het product van een nauwe samenwerking tussen NCad, IvD platform en deskundigen. Spannend en uitdagend, iedere keer weer.”
Begin 2019 is het NCad in samenwerking met het IvD-Platform gestart met het opzetten van een expertgroep om een Code of Practice (CoP) over zebravissen vorm te geven. Het gebruik van zebravissen voor wetenschappelijke doeleinden neemt namelijk toe. Historisch gegroeide praktijken waren niet noodzakelijkerwijs in orde en vroegen om nieuwe inzichten en mogelijk aanpassingen in het houden van de zebravis. De bedoeling is dat deze CoP complementair is aan bestaande richtlijnen en dat de focus vooral ligt op potentiële welzijnsproblemen gerelateerd aan het houden van genetisch gemodificeerde zebravissen (inclusief genotypering en fenotypering) en op de mogelijkheden tot verrijking van de huisvesting van zebravissen in het algemeen. Het penvoerderschap voor deze werkgroep is in handen van het NCad en een afronding van de CoP wordt in 2020 verwacht. Met het IvD-Platform is afgesproken dat bij een volgende CoP, te weten die over peri-operatieve zorg, het penvoerderschap door hen zal worden gevoerd.
Eind 2019 heeft het IvD-Platform het initiatief genomen een expertwerkgroep te vormen voor het opstellen van een CoP over peri-operatieve zorg. Het NCad vervult daar een meer ondersteunende rol. De CoP zal wel door het NCad worden onderschreven.
In de maak, voorlichting zorgvuldig gebruik foetaal kalverserum
In de kweekvloeistof, of het medium, waarin cellen voor onderzoek worden gekweekt, wordt vaak foetaal kalverserum toegevoegd, vooral omdat cellen daarop goed groeien. Het foetaal kalverserum wordt verkregen vanuit slachterijen over de hele wereld. Onderzoek door het NCad naar de productiewijze van dit bijproduct van het slachtproces heeft geleid tot zorgen over voldoende borging van het dierenwelzijn. Het NCad is daarom van plan om 2020 inkopers en onderzoekers actief te wijzen op het dierenwelzijnsaspect gerelateerd aan foetaal kalverserum, en daarbij te wijzen op mogelijk alternatieve mediums zonder dierlijk materiaal zoals bijvoorbeeld opgenomen op https://www.fcs-free.org/
In voorbereiding, advies over de teenknip
Eind 2018 ontving het NCad van de het ministerie van LNV een verzoek om advies over de teenknip en mogelijke alternatieve identificatie- en karakterisatie-methoden. Vanwege onduidelijkheid over de mate van ongerief bij de toepassing van de teenknip, wilde de minister vanuit het voorzorgsprincipe deze ingreep zoveel mogelijk beperken.
Aangezien er al veel onderzoek naar was gedaan, vond het NCad het aanvankelijk geen vraag waar zij zich over zou kunnen buigen. Echter, na lang beraad is besloten alsnog een advies hierover uit te brengen, waarbij de problematiek meer vanuit de ethische kant zou worden benaderd. Een in eerste instantie zo enkelvoudige vraag bleek bij nadere bestudering zeer complex. In 2019 is het NCad daardoor niet tot afronding van het advies gekomen, mede door het vertrek van ethicus Henriëtte Bout en het wat langer uitblijven van de aanstelling van een opvolger.
Wisseling van voorzitter en van ethicus
Na een periode van vijf jaar als voorzitter van het NCad, heeft Herman Koëter besloten het stokje door te geven. Herman is medeoprichter geweest van het NCad en heeft het comité dusdanig gevormd dat het binnen een korte tijd een noemenswaardig aantal hoogwaardige adviezen heeft kunnen uitbrengen. We kijken terug op een periode met Herman als verbinder en gedreven persoon, met een duidelijk doel voor ogen: de transitie naar een dierproefvrije wereld. Het Transitieadvies, dat we eind 2016 uitbrachten was ongetwijfeld het hoogtepunt van de tijd als voorzitter van het NCad. Een zware kluif, maar een advies met wereldwijde doorwerking waar Herman een groot stempel op heeft gedrukt. Het afscheid van Herman Koëter vond plaats tijdens het vijfjarig jubileumcongres van het NCad.
Onze ethicus Henriëtte Bout is eind 2018 vertrokken, zij wilde graag meer tijd geven aan andere ambities. Henriette was een bevlogen lid, en heeft het NCad veel gebracht. Ze was één van de trekkers van het transitie-advies en heeft ervoor gezorgd dat het echt een alomvattend advies is geworden, met kansen die doorwerken tot op de dag van vandaag, denk aan de streefbeelden voor proefdiervrij onderzoek. Henriette is ook nauw betrokken geweest bij de oprichting van het IvD-Platform en leidde de discussie tijdens het eerst Harry-Blomberaad.
Monique Janssens is medio juli 2019 als nieuwe ethicus aangetreden. Monique kent het vakgebied, onder meer omdat zij ook werkzaam is als ethicus en secretaris van enkele dierexperimentencommissies en als lid van de IvD Utrecht. We hopen dat al haar ambities de komende vijf jaar samen met haar lidmaatschap van het NCad verwezenlijkt kunnen worden.