Streefbeelden proefdiervij onderzoek

Binnen het immunologisch onderzoek ontstaan nieuwe aandachtsgebieden, zoals de invloed van geslacht, individualiteit en leeftijd op ziekten en gezondheid. Deze aandachtsgebieden worden steeds belangrijker en vragen ook om nieuwe benaderingen die lastiger te onderzoeken zijn in diermodellen en waarvoor innovatieve New Approach Methodologies (NAMs) nodig zijn.

Op 12 december 2023 is tijdens een gezamenlijk event van ZonMw en het NCad het streefbeeld voor immunologisch onderzoek gelanceerd. In dit streefbeeld worden aanbevelingen gedaan op het gebied van regelgeving, onderwijs, de toegang tot weefsel en onderzoek.

Het streefbeeld Immunologie is bedoeld als inspiratiebron voor onderzoekers en andere stakeholders, en de werkgroep is van mening dat met de inbreng van deze stakeholders het streefbeeld verder kan groeien tot een gemeenschappelijke visie.

Bekijk het streefbeeld.

Belangrijkste aanbevelingen

Regelgeving en besluitvorming

• Vereenvoudig regulatoire procedures en ondersteun voorbereidingen voor het uitvoeren van onderzoek direct in mensen en fase 0‑onderzoeken om ze competitief te maken met benaderingen op basis van dieren. Een betere standaardisatie van klinische protocollen en beoordelingsprocessen zou de goedkeuring hiervan faciliteren.
• Stimuleer initiatieven die de beschikbaarheid en toegankelijkheid van New Approach Methodologies (NAM’s) faciliteren.
• Creëer aanvullende financiering voor wetenschappers die NAM's ontwikkelen of gebruiken.
• Voorzie onderzoekers van sterke en heldere argumenten m.b.t. de fysiologische relevantie van humane studies die worden uitgevoerd zonder proefdieren, maar met NAM’s.
• Het vervangen van producten van dierlijke oorsprong, zoals celkweek reagentia, vraagt gecentraliseerde inspanningen en financieringsmogelijkheden.

Onderwijs

• Het is van groot belang om training en onderwijs over NAM’s te stimuleren vooral voor wetenschappers die aan het begin van hun loopbaan staan.
• Zoek de samenwerking op met de Nederlandse Vereniging voor Immunologie (NVVI) om de implementatie en inbedding van het Streefbeeld te bevorderen.

Delen en toegang

• Toegang van wetenschappers tot humane primaire immuuncellen en weefsels moet worden verbeterd door middel van open access biobanken en gecentraliseerde voorzieningen (bijv. bloedbanken, weefselcentra).
• Faciliteer toegang tot- en het hergebruiken van patiëntgegevens, zodat meerdere onderzoekers de gegevens kunnen gebruiken voor hun eigen onderzoek.

Onderzoek

• Het gebruik van producten van dierlijke oorsprong, zoals celkweekreagentia moet zo veel mogelijk worden beperkt.
• Stimuleer directe vergelijkingen tussen diermodellen en NAM’s, door wetenschappers samen te brengen en door specifieke financiering van parallelstudies.
• Er is behoefte aan in NAM’s gespecialiseerde faciliteiten of centra die (jonge) onderzoekers trainen en faciliteren in deze innovatieve modellen.
• Stimuleer onderzoek naar inzicht in humane (pathologische) mechanismen in plaats van dieren te gebruiken als 'black box'-modellen voor ziekten waarvan de oorzaken niet precies bekend zijn.
• Stimuleer verdere interdisciplinaire samenwerkingen om de ontwikkeling van innovatieve NAM’s te bevorderen.

Voor het gebied cardiovasculair onderzoek is in 2023 een streefbeeld ontwikkeld in samenwerking met het NCad. Het belangrijkste doel van dit streefbeeld is toepassen van experimentele modellen. Deze modellen hebben een voorspellende waarde voor de cardiovasculaire patiënt. En de modellen kunnen de onderzoeksvragen op een zo goed mogelijke manier beantwoorden.

Er is voor gekozen om dit streefbeeld vanuit de Dutch CardioVascular Alliance (DCVA) te organiseren. De DCVA is een samenwerkingsverband van 22 partners. Dit zijn organisaties die in onderzoek investeren, medische en technische onderzoekers, gebruikers en patiënten. Lees hier hoe zij zich hebben ingezet voor dit streefbeeld. In het streefbeeld worden 7 adviezen gegeven. In de bijlage staan concrete voorstellen die diermodellen door humane meetmodellen kunnen vervangen. Hierbij worden ook de beperkingen van beide soorten modellen vermeld. Naast het streefbeeld is er in 2022 een consensus document gepubliceerd over diermodellen en proefdiervrije innovaties voor Cardiovasculair Onderzoek.

Bekijk het streefbeeld.

Belangrijkste aanbevelingen

• Zorg voor goede communicatie, zowel richting onderzoekers als het brede publiek. Schep heldere verwachtingen en betrek alle stakeholders.
• Heroverweeg terminologie om alle stakeholders mee te nemen in de transitie proefdiervrije innovatie. Hiervoor is een heldere en zorgvuldige (objectieve) communicatie vereist, met een duidelijk omschreven gemeenschappelijk doel, zoals bijvoorbeeld “humane meetmodellen” in plaats van “proefdiervrije modellen”.
• Start de dialoog vanuit een gezamenlijke, breed gedragen ambitie, zoals het streven naar betere wetenschap met minder gebruik van proefdieren.
• Maak optimaal gebruik van de bestaande expertise op het gebied van ontwikkeling van ziektemodellen.
• Maak additionele middelen beschikbaar voor het valideren en door ontwikkelen van proefdiervrije innovaties naar de behoeften van eindgebruikers en regelgevers.
• Integreer ontwikkeling van humane meetmodellen in (internationale) wet- en regelgeving en beleid.
• Faciliteer onderwijs aan jonge onderzoekers om meer kennis en bewustwording binnen de onderzoeksgemeenschap te genereren over (nieuwe) proefdier- en humane meetmodellen.

Universiteiten van Nederland (UNL) en de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) presenteren op 7 oktober 2022 samen een streefbeeld voor proefdiervrije innovatie in het academisch onderwijs. Hoe er naar het gebruik van dierproeven wordt gekeken in de maatschappij, verandert. Door het streefbeeld geven de universiteiten en UMC’s een bijdrage aan deze discussie.

Universiteiten van Nederland (UNL) en de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) presenteerden op 7 oktober 2022 samen een streefbeeld voor proefdiervrije innovatie in het academisch onderwijs. Hoe er naar het gebruik van dierproeven wordt gekeken in de maatschappij, verandert. Door het streefbeeld geven de universiteiten en UMC’s een bijdrage aan deze discussie.

Het doel van het streefbeeld is dat er meer aandacht is voor proefdiervrije ontwikkelingen. En daarnaast is het doel om het aantal proefdieren te verminderen. Sinds 2019 zijn UNL en NFU partner van het programma Transitie Proefdiervrije Innovatie (TPI) van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). In deze video ziet u hoe het streefbeeld tot stand kwam.

Bekijk het streefbeeld.

Belangrijkste aanbevelingen

Innovaties op het gebied van proefdiervrij onderwijs

• Organiseer financiering voor innovatie in proefdiervrije onderwijsmethoden en technologieën en deel deze tussen academische partners.

Effectiviteit van proefdiervrije methoden

• Positioneer proefdiervrije modellen als het referentiemodel voor onderwijs en doe afstand van het dogma dat proefdieren essentiële onderzoeksmiddelen zijn.
• Neem de leerdoelen en context als uitgangspunt voor het kiezen en ontwerpen van de beste proefdiervrije methode.

Bio-veterinaire bachelor- en masteropleidingen

• Stel een stappenplan op met proefdiervrije methoden die studenten kunnen gebruiken voordat zij gaan werken met levende dieren.
• Creëer proefdiervrije vaardigheidslabs gebaseerd op modellen en simulators.
• Geef meer klinische lessen met echte patiënten in veterinaire klinieken. En geef deze lessen in een eerder stadium van de opleiding.

Cursussen proefdierkunde

• Splits de cursus proefdierkunde op in twee delen.   
  • Een theoretisch deel voor iedereen, en;
  • Een soort -en procedure specifiek praktisch deel voor degenen die daadwerkelijk zelf dierexperimenten zullen gaan uitvoeren.

Praktijktraining onderzoekers voorafgaand aan dierproeven

• Draag, waar mogelijk, praktisch werk met dieren over van individuele onderzoekers (met een individuele leerbehoefte) naar specifiek vakbekwaam personeel.
• Ontwikkel vakken en materialen die gebaseerd zijn op proefdiervrije innovaties. Pas deze in de bachelor als masteropleidingen toe. En als permanente educatie voor studenten, onderzoekers en professionals binnen universiteiten en daarbuiten. Doe dit in co-creatie met de industrie, contractresearch laboratoria en sociale partners.
• Creëer financieringsmogelijkheden voor de sector en publieke consortia om onderwijs en trainingen voor professionals mogelijk te maken.

Vaardigheidstraining voor medische professionals

• Investeer in verdere ontwikkeling en toepassing van proefdiervrije modellen bij vaardigheidstraining voor medische professionals.

De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) maakte in 2019 een streefbeeld voor proefdiervrije innovatie in het fundamenteel wetenschappelijk hersenonderzoek. Hiervoor heeft een commissie voor de KNAW een verkenningsrapport ‘Excellent hersenonderzoek met minder dierproeven’ gemaakt. Daarnaast schreef het KNAW het inventarisatierapport ‘Het belang van dierproeven en mogelijkheden tot vermindering daarvan in fundamenteel neurowetenschappelijk onderzoek'.

Bekijk het verkenninsgrapport en het inventarisatierapport en onze reactie hierop.

Belangrijkste aanbevelingen

Samenwerken en verbinden

• Zet een infrastructuur op voor het ontwikkelen, uitwisselen en ontsluiten van expertise op het gebied van neurale stamceltechnologie.
• Creëer samenwerkingsverbanden tussen (neuro)imagingcentra om grootschalig populatieonderzoek met neuroimaging mogelijk te maken.
• Richt een internationaal neurowetenschappelijk consortium op met proefdiervrij onderzoek als een van haar speerpunten.
• Zet stappen om een (inter)nationale infrastructuur te creëren die fundamenteel onderzoek bij patiënten ondersteunt.
• Breid de capaciteit van de Nederlandse Hersenbank uit door een formele samenwerking met (neuro)pathologie afdelingen van universitaire medische centra.

Methodologie

• Celbiologische vraagstukken in de neurowetenschappen waarbij de interactie met de omgeving en het lichaam niet relevant zijn moeten zoveel mogelijk met proefdiervrije methoden worden beantwoord.
• Onderzoekers kunnen draagbare elektronica (wearables) inzetten die geschikt is voor wetenschappelijke onderzoeksdoeleinden en continue metingen van fysieke parameters bij mensen mogelijk maakt.
• Vergroot de samenwerking tussen de neurowetenschappen en Artificiële Intelligentie om optimaal gebruik te maken van de toenemende hoeveelheid beschikbare data uit (proefdierrvij) onderzoek.
• Ontwikkel methoden om data uit beeldvormende technieken met een hoge spatieel resolutie te integreren met data uit technieken met een hoge temporele resolutie.  

Gebruik van gegevens

• Bij klinisch onderzoek wordt, waar mogelijk, de patiënt toestemming gevraagd om verkregen data en lichaamsmateriaal te gebruiken voor fundamenteel onderzoek.
• Ontwikkel methoden voor neurowetenschappelijke dataplatforms om de standaardisatie van dataopslag en het toevoegen van metadata te intensiveren en verbeteren. Deze ontwikkeling stimuleert ook het hergebruik, de deelbaarheid en het combineren van data.
• Gegevens uit dierproeven zouden via een speciaal dataplatform beschikbaar moeten worden gemaakt voor alle universitaire groepen in de neurowetenschappen.

Onderwijs

• Universitaire onderwijsprogramma’s zouden in hun curriculum expliciet aandacht moeten besteden aan proefdiervrije onderzoeksstrategieën, het uitvoeren van team science en data en open data participatie.